Shqipëria nuk vlerëson ndikimin shëndetësor të ndotjes së ajrit, duke penguar matjen e saj të progresit drejt synimit të objektivave të mijëvjeçarit (SDG) të Kombëve të Bashkuara.
Ky përfundim vjen nga Komisioni Ekonomik i Kombeve të Bashkuara për Evropën (UNECE), i cili ka kryer rishikimin e tretë të ecurisë së mjedisit të Shqipërisë, duke analizuar progresin që nga shqyrtimi i dytë i Performancës Mjedisore (EPR) në vitin 2012. Ky EPR i tretë është i pari që integron SDG-të dhe ofron rekomandime për qeverinë për arritjen e Qëllimeve Globale dhe zbatimin e angazhimeve për ndryshimin e klimës.
EPR e tretë për Shqipërinë raporton se qeveria ka përafruar axhendën e saj kombëtare të zhvillimit, “Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim për periudhën 2015-2020”, me Axhendën 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm. Megjithatë, “një numër i konsiderueshëm” i objektivave dhe indikatorëve të SDG nuk mbulohen nga kuadri aktual politik i vendit, sipas Raportit.
“Qeveria po punon për të zhvilluar një plan veprimi kombëtar mbi SDG-të dhe për të lidhur përpjekjet e zbatimit dhe monitorimit të SDG me procesin e pranimit të Shqipërisë në BE. Për sa i përket ndërgjegjësimit të SDG-ve, rishikimi tregon se autoritetet e qeverisë qendrore kanë njohuri “të pamjaftueshme”, ku shumë zyrtarë qeveritarë raportojnë se kanë dëgjuar për Axhendën e vitit 2030, por “nuk dinin se çfarë po bënin institucionet e tyre në SDG”. Autoritetet qeveritare, shoqëria civile, sektori privat dhe akademia kanë ndërgjegjësim të ulët për SDG-të.”- thuhet në raport.
Raporti gjen përmirësime në aspektet e mjedisit të vendit, duke përfshirë cilësinë e ajrit të tij, me një rënie prej 35% të emetimeve të oksidit të squfurit që nga viti 2005 dhe një rënie prej 10% në emetimet e amoniakut.
“Vendi ka reduktuar përdorimin e lëndëve djegëse fosile në prodhimin e energjisë dhe proceset industriale, dhe ka prezantuar standardet e cilësisë së karburantit të BE. Por, raporti shpreh shqetësim, megjithatë, se Shqipëria nuk vlerëson ndikimet shëndetësore të ndotjes së ajrit, që do të thotë se vendi nuk mund të matë progresin drejt synimit përkatës të SDG për zvogëlimin e numrit të vdekjeve dhe sëmundjeve nga kimikatet e rrezikshme dhe ndotjen e ajrit, ujit dhe tokës dhe kontaminimi (synimi i SDG 3.9).”- thuhet në raport.
Gjithashtu në monitorimin, raporti vëren se Shqipëria ka fonde të pamjaftueshme për të zbatuar programin vjetor të monitorimit mjedisor kombëtar.
“Megjithëse Shqipëria prodhon një raport vjetor mbi gjendjen e mjedisit tregues, nuk ka një lidhje të qartë ndërmjet raporteve vjetore dhe vendosjes së politikave. Për më tepër, vendi ka mungesë të një sistemi kombëtar të menaxhimit të integruar mjedisor dhe mungesa e të dhënave të monitorimit mbi cilësinë e ajrit dhe emetimin e gazrave serrë (GHG) dhe të dhënat për speciet dhe habitatet kanë ndikuar në raportimin në kohë të vendit lidhur me angazhimet ndërkombëtare mjedisore. Si ilustrim, dokumentet më të fundit zyrtare të Shqipërisë mbi emetimet e GHG janë bazuar në të dhënat deri në vitin 2009.”- citon raporti.
Zonat e mbrojtura të vendit (PA) janë rritur nga 3.6% në vitin 2002 në 16.61% të vendit. Raporti thekson se Shqipëria krijoi Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura në vitin 2015 dhe ka miratuar një Ligj për Zonat e Mbrojtura që lejon që të ardhurat e parkut kombëtar të përdoren për pyllëzime dhe parandalimin e zjarrit, ndër aktivitetet e tjera të menaxhimit të parkut.
“Përveç kësaj, Shqipëria ka punuar për të trajtuar gjuetinë dhe prerjet e paligjshme, duke përfshirë vendosjen e një moratoriumi dhjetëvjeçar mbi prerjen e drurit, me përjashtim të lëndës djegëse të përdorur nga komunitetet lokale.”- thekson raporti.
Për ndryshimet klimatike, rishikimi analizon masat e adaptimit dhe zbutjes së Shqipërisë dhe pjesëmarrjen e vendit në mekanizmat ndërkombëtare. Rishikimi vlerëson se Shqipëria ka vendosur objektiva për të reduktuar emetimet e saj dhe për të rritur pjesën e saj të energjisë së rinovueshme, por nuk ka legjislacion specifik për të mbështetur dhe promovuar reduktimin e emetimeve të GHG. EPR vëren se, ndryshe nga shumë vende, pyjet e Shqipërisë janë bërë një emetues dioksid karboni (CO2) për shkak të zvogëlimit të pyjeve të vendit midis viteve 2000 dhe 2009. Shqipëria gjithashtu i mungon të dhënat dhe studimet mbi ndikimet e ndryshimeve klimatike në biodiversitetin dhe ekosistemet, pyjet, toka dhe toka dhe burimet ujore.
“Për energjinë, Shqipëria është shumë e varur nga hidrocentralet si një burim energjie dhe është lider rajonal në numrin e hidrocentraleve të planifikuara dhe të ndërtuara. Megjithatë, rishikimi vë në dukje se vendi nuk ka ndërmarrë një vlerësim kumulativ të ndikimit të hidrocentraleve, duke përfshirë ato të PA dhe se masat që lidhen me ekonominë e gjelbër janë “të shpërndara”. Rishikimi shqyrton që Shqipëria të zvogëlojë varësinë e saj nga hidrocentralet dhe të miratojë ” zgjidhje për mjedisin. “-thuhet në raport.
Raporti identifikon mbeturinat komunale, furnizimin me ujë në zonat rurale dhe kanalizimet dhe trajtimin e ujërave të zeza si sfidat kryesore mjedisore të vendit. EPR më tej thekson sfidat në zbatimin e legjislacionit mjedisor të Shqipërisë, duke respektuar se legjislacioni është “shumë i avancuar” për kapacitetet administrative, financiare dhe institucionale të vendit. Raporti rekomandon që qeveria të forcojë përpjekjet e saj për menaxhimin e mbeturinave, duke përfshirë ndërtimin e depove moderne sanitare dhe krijimin e një tregu të qëndrueshëm për riciklimin e mbeturinave.
Programi EPR i UNECE-së u ofron ndihmë shteteve duke vlerësuar rregullisht ecurinë e tyre mjedisore dhe raporton se gjatë 20 viteve të fundit, shqyrtimet kanë sjellë “institucione më të forta për menaxhimin e mjedisit, përmirësimin e kuadrit financiar për mbrojtjen e mjedisit dhe gjelbërimin e ekonomisë, monitorimin e avancuar mjedisor dhe sistemet e informacionit , integrimin më të mirë të shqetësimeve mjedisore në politikat sektoriale, forcimin e pjesëmarrjes publike dhe rritjen e bashkëpunimit ndërkombëtar “në rajonin e UNECE./monitor